- Τι είναι τα αντιψυχωσικά χάπια και πότε χορηγούνται?
Τα αντιψυχωσικά φάρμακα ανήκουν στην κατηγορία των φαρμάκων που ενδείκνυνται για την θεραπεία των ψυχωτικών διαταραχών όπως η παραληρητική διαταραχή, η βραχεία ψυχωτική διαταραχή, η σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή και η σχιζοφρένεια καθώς και στη μανιακή φάση της διπολικής διαταραχής. Συνήθως δεν χρησιμοποιούνται σε άλλες διαταραχές που δεν θεωρούνται ψυχωτικές καθώς οι πιθανές παρενέργειές τους (κινητικού ή μεταβολικού τύπου) είναι αρκετά σοβαρές. Ο κύριος σκοπός της θεραπείας με τα συγκεκριμένα σκευάσματα είναι η μείωση των ψυχωτικών συμπτωμάτων, όπως οι ακουστικές ή άλλου τύπου ψευδαισθήσεις, οι παραληρητικές ιδέες και η συνεπαγόμενη δυσλειτουργία στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ατόμου. Οι παραληρητικές ιδέες μπορούν να είναι πρωτοπαθείς όταν εμφανίζονται ως αρχικό σύμπτωμα ή δευτεροπαθείς όταν προηγούνται άλλα συμπτώματα όπως οι ακουστικές ψευδαισθήσεις όπου το παραλήρημα εμφανίζεται ως μια προσπάθεια ερμηνείας του βιώματος αυτού (π.χ. ως ομιλίας πνευμάτων, ως τοποθέτησης μικροτσίπ στον εγκέφαλο κ.α.). Ως προς την ταχύτητα εγκατάστασης των συμπτωμάτων, στην βραχεία ψυχωτική διαταραχή αυτό γίνεται με πιο οξύ τρόπο όπως και η υποχώρηση των συμπτωμάτων και μπορεί να συσχετιστεί εύκολα με κάποιον ψυχοπιεστικό παράγοντα, ενώ στην σχιζοφρένεια τόσο η εγκατάσταση όσο και η διάρκεια των συμπτωμάτων λαμβάνει μια χρόνια μορφή.
- Ποιο είναι το κατάλληλο για μένα?
Σύμφωνα με τα συμπτώματα και το ιατρικό/ψυχιατρικό ιστορικό του κάθε ατόμου, χορηγείται και το κατάλληλο φάρμακο. Για παράδειγμα ένας άνθρωπος μπορεί να παρουσιάζει ως εντονότερο πρόβλημα την παρουσία ακουστικών ψευδαισθήσεων χωρίς να εκφράζει παραληρητικές ιδέες ενώ κάποιος άλλος μπορεί να εκφράζει μόνο παραληρητικές ιδέες χωρίς ψευδαισθήσεις. Μερικές φορές τα συμπτώματα μπορούν να περιλαμβάνουν έντονες διαταραχές ύπνου και ψυχοκινητική ανησυχία οπότε ένα σκεύασμα που δρα πιο κατασταλτικά θα είναι πιο χρήσιμο. Άλλες φορές μπορεί να επικρατούν κάποιες ακουστικές ψευδαισθήσεις χωρίς άλλα έντονα συμπτώματα οπότε πιο βοηθητικό θα είναι ένα σκεύασμα χωρίς ιδιαίτερη καταστολή. Όπως και με άλλα φάρμακα υπάρχουν σημαντικές αλληλεπιδράσεις των αντιψυχωτικών με άλλα φάρμακα και ουσίες (π.χ. αλκοόλ, καπνός, κ.α.), καθώς και με την λήψη τροφής, γι’ αυτό και δεν παίρνουμε ποτέ αντιψυχωτικά χάπια που μας συστήνουν φίλοι ή γνωστοί χωρίς τη γνώμη ψυχιάτρου.
- Κατηγορίες αντιψυχωσικών
Τα αντιψυχωσικά χωρίζονται σε κλασικά και νεότερα αλλά κύρια δράση και των δυο μεγάλων κατηγοριών είναι να επηρεάσουν την έκκριση του νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη στον εγκέφαλο ο οποίος εμπλέκεται στην εμφάνιση των ψυχωτικών συμπτωμάτων (ακουστικές ψευδαισθήσεις κ.α.).
Τα κλασικά αντιψυχωσικά έχουν αρκετές παρενέργειες που περιλαμβάνουν εξωπυραμιδικά συμπτώματα, καταστολή, υπερπρολακτιναιμία, μεταβολικό σύνδρομο, σιελόρροια και άλλες γαστρεντερικές διαταραχές, αιματολογικές καθώς και καρδιολογικές διαταραχές. Θεωρούνται σήμερα ως δεύτερης επιλογής φάρμακα λόγω της σοβαρότητας των κινητικών τους παρενεργειών αν και σε ορισμένες οξείες σοβαρές περιπτώσεις είναι πιθανό να προτιμηθεί η ενέσιμη μορφή τους ως θεραπεία έναρξης. Οι κύριες κατηγορίες αυτών των φαρμάκων είναι:
Βουτυροφαινόνες
- Αλοπεριδόλη (Aloperidin)
Φαινοθειαζίνες
- Λεβομεπρομαζίνη (Nozinan)
- Χλωροπρομαζίνη (Largactil, Zuledin)
- Τριφθοριοπεραζίνη (Stelazine)
Διφαινυλοβουτυλοπιπεριδίνες
- Πιμοζίδη (Pirium)
Θειοξανθένια
- Ζουκλοπενθιξόλη (Clopixol)
Τα νεότερα (ή άτυπα) αντιψυχωτικά παρουσιάζουν γενικά σε μικρότερο βαθμό τις σοβαρές κινητικού τύπου παρενέργειες αλλά κάποια από αυτά παρουσιάζουν σε εντονότερο βαθμό τις μεταβολικού, αιματολογικού, ενδοκρινολογικού, καρδιολογικού ή άλλου τύπου παρενέργειες.
Βενζισοξαζόλες
- Ρισπεριδόνη (Risperdal, Rispelen, Depolan, κ.α.)
- Παλιπεριδόνη (Invega)
Διβενζοδιαζεπίνες
- Kλοζαπίνη (Leponex)
- Κουετιαπίνη (Seroquel, Quepin, Quetiapine, κ.α.)
Θειοβενζοδιαζεπίνες
-
- Oλανζαπίνη (Zyprexa, Zalasta, Olapine, κ.α.)
Βενζοθειαζολυπιπεραζίνες
-
- Ζιπρασιδόνη (Geodon)
Αριπιπραζόλη (Abilify)
Βενζαμίδες
- Αμισουλπρίδη (Solian, Isofredil, Nodasic, κ.α.)
- Σουλπιρίδη (Dogmatyl, Calmoflorine)
- Ανεπιθύμητες ενέργειες
Μερικές από τις πιο σημαντικές παρενέργειες που προκαλούν τα κλασικά αντιψυχωτικά είναι το κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο, οι εξωπυραμιδικές κινητικές εκδηλώσεις, η καταστολή, ορθοστατική υπόταση, οι ενδοκρινικές, οι μεταβολικές, οι καρδιολογικές κ.α.
Η σπάνια αλλά και η πιο σοβαρή παρενέργεια των αντιψυχωτικών είναι το κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο. Η ακριβής αιτιολογία παραμένει άγνωστη και η κλινική εικόνα περιλαμβάνει διανοητική σύγχυση, παρκινσονικό τρόμο, μυϊκή υπερτονία, ακινησία, δυσκινησία, υπερπυρεξία (μερικές φορές πυρετός πάνω από 41ο C).
Οι εξωπυραμιδικές παρενέργειες διαχωρίζονται σε οξείες και όψιμες. Οι οξείες περιλαμβάνουν τον ψευδοπαρκινσονισμό, την δυστονία και την ακαθισία οι οποίες είναι αναστρέψιμες και αντιμετωπίζονται με αντιχολινεργικά φάρμακα (π.χ. Akineton). Οι όψιμες περιλαμβάνουν την όψιμη δυσκινησία η οποία συνήθως μπορεί να παρουσιαστεί μετά από τουλάχιστον τέσσερεις μήνες θεραπείας. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ακούσιες κινήσεις προσώπου χεριών και ποδιών που παραμένουν τουλάχιστον τέσσερεις εβδομάδες. Ως αντιμετώπιση προτείνεται η μείωση ή και διακοπή του αντιψυχωσικού που μπορεί να οδηγήσει σε παροδική επιδείνωση των συμπτωμάτων αυτών ή η αντικατάσταση του κλασικού αντιψυχωσικού από άτυπο. Η όψιμη δυσκινησία μπορεί να παραμείνει μετά την διακοπή του φαρμάκου για μήνες, χρόνια ή μόνιμα.
Οι ενδοκρινολογικές παρενέργειες περιλαμβάνουν την υπερπρολακτιναιμία η οποία εκδηλώνεται κλινικά με μείωση της σεξουαλικής λειτουργίας (στους άνδρες) και διαταραχές κύκλου και γαλακτόρροια (στις γυναίκες).
Τα άτυπα αντιψυχωσικά παρουσιάζουν γενικά πιο μειωμένες τις παραπάνω παρενέργειες με εξαίρεση την ρισπεριδόνη και την αμισουλπιρίδη που παρουσιάζουν σε πιο έντονο βαθμό την υπερπρολακτιναιμία, την κλοζαπίνη που παρουσιάζει σε μεγαλύτερο ποσοστό σοβαρές αιματολογικές παρενέργειες (ακοκκιοκυτταραιμία) που μπορεί να γίνει απειλητική για τη ζωή. Γενικά τα άτυπα έχουν την τάση να παρουσιάζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό μεταβολικές παρενέργειες (αύξηση βάρους, υπερλιπιδαιμία και σακχαρώδη διαβήτη) με εξαίρεση την αριπιπραζόλη και την ζιπρασιδόνη (η οποία παρουσιάζει πιο συχνά διαταραχές καρδιακής αγωγιμότητας).
- Ευαίσθητες κατηγορίες στην χρήση αντιψυχωσικών
- Οι ηλικίες άνω των 65 ετών ( μεγαλύτερη ευαισθησία σε εξωπυραμιδικά και κατασταλτικά συμπτώματα)
- Άτομα με επιληπτική, καρδιαγγειακή, αναπνευστική ή ηπατική νόσο
- Άτομα με γλαύκωμα κλειστής γωνίας
- Άτομα με υπερτροφία προστάτη
- Γυναίκες σε περίοδο εγκυμοσύνης ή θηλασμού
- Παιδιά και έφηβοι.
- Στερητικά Συμπτώματα
Η απότομη διακοπή των αντιψυχωσικών μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα όπως ναυτία, έμετο, διάρροια, εφίδρωση, μυϊκό άλγος, αϋπνία, άγχος και σύγχυση, καθώς και σε επιδείνωση των ψυχωτικών συμπτωμάτων (μέχρι και μήνες μετά την διακοπή). Επιπλέον μπορούν να παρουσιαστούν και κινητικά συμπτώματα όπως δυσκινησίες (μέχρι και 2-4 εβδομάδες μετά την διακοπή). Οποιαδήποτε μεταβολή στην δοσολογία και γενικά στην αγωγή πρέπει να γίνεται με την σύμφωνη γνώμη του θεράποντος ψυχιάτρου.