INPSYCHE.GR Εύη Ρομφαία, Κλινική ψυχολόγος
Σχετικά Άρθρα
Ένα πολύ δημοφιλές θέμα στις μελέτες της συνεξάρτησης είναι η δοκιμασία που έχει ένας συνεξαρτημένος στον καθορισμό υγιών ορίων.
Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στην αλληλεξάρτηση-συνεξάρτηση, από μια γενική εικόνα των τυπικών συμπεριφορών και των αιτίων αυτών των συμπεριφορών. Η συνεξάρτηση δεν είναι διάγνωση ψυχικής υγείας. Αντίθετα, είναι μια μαθημένη συμπεριφορά, που αναπτύσσεται συχνά σε πολύ μικρή ηλικία . Οι περισσότεροι, αλλά όχι όλοι οι συνεξαρτημένοι, προέρχονται από δυσλειτουργικές οικογένειες, συχνά με ιστορικό αλληλεξάρτησης-συνεξάρτησης και εθισμών, ναρκισσιστικούς ή συναισθηματικά μη διαθέσιμους συντρόφους.
Ο συνεξαρτημένος και ο εθισμένος ή ναρκισσιστής γονέας, θέτει το πλαίσιο για το πώς τα παιδιά βλέπουν μια σχέση. Τα παιδιά μαθαίνουν από τον συνεξαρτημένο γονέα να προσπαθούν σκληρότερα στη σχέση, να δίνουν ικανοποίηση στις ανάγκες του ναρκισσιστή, εθισμένου ή ακόμη και βίαιου γονέα, κι ότι κάπως έτσι μπορούν να δημιουργήσουν τις απαραίτητες αλλαγές για να διορθώσουν ή να σταθεροποιήσουν τη σχέση.
Δεν είναι ασυνήθιστο σε αυτούς τους τύπους δυσλειτουργικών οικογενειών τα παιδιά να αναλαμβάνουν πραγματικά έναν γονικό ρόλο καθώς οι γονείς είναι εξαιρετικά παγιδευμένοι στη δυναμική των δικών τους καταστροφικών σχέσεων που οι ίδιοι δημιούργησαν. Τα παιδιά αυτά μαθαίνουν πώς να «περπατούν πάνω σε ναρκοπέδιο», πώς να κρύβουν τις ανάγκες τους και να θέτουν τις ανάγκες των άλλων πάνω από οτιδήποτε άλλο και πώς η φαινομενικά εξωτερική εικόνα της σχέσης είναι υψίστης σημασίας.
Τα παιδιά που ανατρέφονται με αυτά τα μαθήματα ενώ αντίθετα δεν μαθαίνουν να καλλιεργούν τη δική τους αυτοεκτίμηση και αξία και να βλέπουν τον εαυτό τους ως σημαντικό και αυτόνομο άτομο, αγωνίζονται σκληρά στις μελλοντικές τους σχέσεις. Πάντα ψάχνουν κάποιον να αποκαταστήσουν ή να φροντίσουν, αντί να βρουν έναν σύντροφο που εκεί θα είναι ασφαλείς, ανεξάρτητοι και στοργικοί.
Εάν αυτό σας ακούγεται οικείο και η φροντίδα των αναγκών των συντρόφων σας είναι πιο σημαντική από το να είστε ευτυχισμένοι, ίσως να βρίσκεστε σε συνεξάρτηση. Ίσως να έχετε μεγάλη δυσκολία στον καθορισμό των ορίων στη σχέση σας και να έχετε διαπιστώσει ότι ακόμη και μόνο στη σκέψη να πείτε «όχι» στον σύντροφο σας, μπορεί να σας προκαλέσει άγχος με το που θα γίνει θυμωμένος, δυσαρεστημένος ή αναστατωμένος.
Ταυτόχρονα, αισθάνεστε δυσαρεστημένοι στη σχέση. Οι περισσότεροι συνεξαρτημένοι αισθάνονται παγιδευμένοι σε μια σχέση, αλλά η ανάγκη να είσαι με κάποιον παρα μόνος είναι μια ακόμη πιο τρομακτική σκέψη. Ταυτόχρονα, είναι πολύ σύνηθες για ένα άτομο που βρίσκεται σε συνεξάρτηση να αισθάνεται απογοητευμένο και θυμωμένο με την ποσότητα της ενέργειας και του χρόνου που ξοδεύει σε μια σχέση χωρίς καμία αμοιβαιότητα. Με την πάροδο του χρόνου, αυτός ο θυμός και η απογοήτευση κλιμακώνεται, όμως συνήθως αυτά εσωστρέφονται καθώς ο εκφραζόμενος θυμός και η δυσαρέσκεια προς τον σύντροφο αυξάνει μόνο τον κίνδυνο σύγκρουσης και εχθρότητας, κάτι που θέλει να αποφύγει ενα συνεξαρτημένο άτομο στην μάχη που δίνει για να δημιουργήσει την «τέλεια» σχέση .
Η άλλη πλευρά του νομίσματος είναι οτι μπορεί απλά να προκύψει η συνεξάρτηση. Με την πάροδο του χρόνου, η απογοήτευση με τις συνεχείς απαιτήσεις και η εξάντληση του χρόνου και της ενέργειας, να συσσωρεύσει και να οδηγήσει σε ξεσπάσματα εναντίον του συντρόφου. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε συνεξάρτηση με το να επιλέξει κάποιος έναν σύντροφο που χρειάζεται φροντιστή , επιτρέποντας στο συνεξαρτημένο άτομο να έχει κάποιο επίπεδο ελέγχου. Ταυτόχρονα, ο δυσλειτουργικός σύντροφος μπορεί αντιστέκεται σε αυτόν τον έλεγχο και επίσης να αντιδρά επιθετικά δημιουργώντας σύγκρουση και απώλεια ελέγχου σε όλη τη σχέση.
Η ρίζα της σύγκρουσης και της διαμάχης, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και εντός της σχέσης, προκαλείται συχνά από την έλλειψη ορίων. Το συνεξαρτημένο άτομο είναι πρόθυμο να θέσει σε κίνδυνο την προσωπική του ευτυχία και να προσπαθήσει να δημιουργήσει μια θετική σχέση με ένα άτομο που ποτέ δεν θα είναι ικανοποιημένο.
Σε κάποιο επίπεδο, ο συνεξαρτημένος αναγνωρίζει αυτήν την ανισότητα, αλλά φοβάται επίσης να απορριφθεί και έχει τον φόβο της σύγκρουσης. Θυμηθείτε, ο στόχος του εξαρτώμενου από την σχέση κι από τον σύντροφο του, είναι να κάνει τα πάντα ώστε να ταιριάζουν στην ιδέα του για το τέλειο ζευγάρι και τι εντύπωση θα κάνουν στους άλλους που βρίσκονται γύρω τους. Το να πει «όχι» ή να επιλέξει να κάνει κάτι σημαντικό για τους άλλους κι όχι για τον σύντροφο είναι αντίθετο για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Τι είναι τα όρια;
Τα όρια είναι οι κανόνες ή οι αόρατοι τοίχοι ή φράκτες που χωρίζουν τους ανθρώπους και διατηρούν τα φυσικά, συναισθηματικά και πνευματικά στοιχεία της ζωής, ξεχωριστά από αυτά των άλλων γύρω τους.
Τα όρια είναι επίσης οι κανόνες με τους οποίους επιτρέπουμε στους ανθρώπους να γνωρίζουν τι θα δεχτούμε και τι δεν θα δεχτούμε. Όταν αποτυγχάνουμε να ορίσουμε όρια για τον εαυτό μας, επιτρέπουμε σε άλλους να ορίζουν αυτά τα όρια αυτόματα κι αυθαίρετα. Έχουμε επίσης τον εαυτό μας απροστάτευτο να συναινούμε συνεχώς σε παράλογες και υπερβολικές προσδοκίες από εκείνους που επιθυμούν να πάρουν περισσότερα από εμάς απ’ ότι δικαιούνται.
Εσείς πώς ορίζετε τα όρια σας και πώς οι άλλοι γνωρίζουν ποια είναι αυτά λοιπόν;
Το κλειδί για τον καθορισμό ορίων είναι να ενημερώσουμε τους άλλους ότι υπάρχουν. Ως γρήγορο παράδειγμα, φανταστείτε ότι είχατε παιδί και του επιτρέπετε να αποκτήσει πρόσβαση σε ό, τι ήθελε να φάει στην κουζίνα και δεν του παρέχετε κανένα όριο διατροφής. Τα παιδιά επιλέγουν φυσικά τρόφιμα που τους αρέσουν κι απολαμβάνουν οπως παγωτό, μπισκότα, πατατάκια κι άλλους τύπους τροφίμων, συνήθως αποφεύγοντας υγιεινά τρόφιμα όπως λαχανικά και φρούτα.
Οι γονείς θέτουν φυσικά όρια με τα παιδιά για το φαγητό και τους ενημερώνουν για τους κανόνες και τις προσδοκίες. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει μια μικρή μερίδα παγωτού αφού τελειώσετε το γεύμα σας ή να έχετε μπισκότα περιστασιακά και σε περιορισμένο αριθμό.
Τα παιδιά μαθαίνουν αυτά τα όρια όταν εξηγείται ο κανόνας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θέλουν να σπάσουν αυτά τα όρια, επομένως ο γονέας πρέπει να είναι αμετακίνητος και συνεπής. Μέσω της έκφρασης, της διατύπωσης και στη συνέχεια της συνέπειας του ορίου, δημιουργείται ένας κανόνας που επιτρέπει τις θετικές πτυχές της συμπεριφοράς, όπως επίσης παρέχει φροντίδα και προστασία.
Οι ίδιοι τύποι ορίων χρειάζονται σε μια σχέση. Ωστόσο, καθώς μόλις εξετάσαμε τις συμπεριφορές που εξαρτώνται από την αλληλεξάρτηση, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ο καθορισμός αυτών των κανόνων σχέσης ή οι περιορισμοί και η συγκράτησή τους, πρόκειται να γίνουν μια πρόκληση.
Τα εξαρτώμενα άτομα μπορεί να κατανοήσουν την αναγκαιότητα των ορίων αλλά η επιβολή τους γίνεται το πρόβλημα. Για να κάνει τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα, ο ναρκισσιστικός ή ο εθισμένος σύντροφος είναι πολύ καλός γνώστης της δυναμικής αυτής και παίρνει μεγάλη ευχαρίστηση στο να ωθεί και να χειραγωγεί αυτά τα όρια ή να τα παραγκωνίζει.
Οι συνηθισμένοι λόγοι που τα όρια αποτελούν πρόκληση για τους συνεξαρτημένους περιλαμβάνουν:
· Φόβος αντιπαράθεσης – απλώς η στάση του συντρόφου ίσως να γίνει αρνητικά συγκλονιστική προς τον συνεξαρτημένο, ιδιαίτερα εάν αυτά τα είδη ζητημάτων είχαν οδηγήσει στην αποχώρηση του συντρόφου, απειλώντας να φύγει ή εάν είχαν γίνει συναισθηματικά ή σωματικά καταχρηστικά στο παρελθόν.
· Έλλειψη κατανόησης των αναγκών – εάν δεν έχετε γνωρίσει ποτέ όρια στις σχέσεις, συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων σας με τους γονείς σας, είναι δύσκολο να γνωρίζετε ποιες ανάγκες έχετε.
· Η πεποίθηση ότι οι άλλοι είναι πιο σημαντικοί – η βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι το άλλο άτομο είναι πιο σημαντικό και πρέπει να έρθει πρώτο είναι ένας αρνητικά συγκλονιστικός παράγοντας στην πρόκληση της δημιουργίας ορίων και της διατήρησής τους.
· Φόβος για απώλεια της αποδοχής – από την στιγμή που υπήρχε από τον σύντροφο μια παγιωμένη συμπεριφορά στη σχέση, ιδιαίτερα με έναν ναρκισσιστή, ο καθορισμός ορίων θα οδηγήσει σε έλλειψη αποδοχής. Για το συνεξαρτημένο άτομο αυτός είναι ο μεγαλύτερος φόβος και η συνεργασία με έναν ειδικό ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης κι όχι απλά να ενδώσουμε και να επιστρέψουμε στην παλιά έλλειψη ορίων στη σχέση.
· Ακολουθώντας την μέθοδο ενοχής – ορισμένα συνεξαρτημένα άτομα γίνονται φορτικά ή επιθετικά όταν προσπαθούν να θέσουν όρια. Αντίθετα με την επιβολή ορίων και την συμμόρφωση, επαναλαμβάνουν συνεχώς τις πληροφορίες, επικρίνουν ή προσπαθούν να γεμίσουν με ενοχές το άλλο άτομο για την αλλαγή ρόλων στη σχέση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην αλληλεξάρτηση απειλώντας να φύγει ή να κάνει κάτι που δεν είναι πρόθυμος, το οποίο ενισχύει την έλλειψη ορίων όταν ο σύντροφος έρχεται αντιμέτωπος με αυτή τη νέα ανάγκη ή αξία.
· Έλλειψη υποστήριξης – είναι επίσης κοινό για ένα άτομο σε μια συνεξαρτητική σχέση να είναι συναισθηματικά και κοινωνικά απομονωμένο. Ο περισσότερος χρόνος αφιερώνεται στο να κάνει τον σύντροφο χαρούμενο κι επόμενο είναι οι φίλοι και η οικογένειά συχνά να αγνοούνται ή απομακρύνονται. Αυτή η απομόνωση και η έλλειψη υποστήριξης ωφελούν τον ναρκισσιστικό, τοξικομανή ή συναισθηματικά κακοποιημένο σύντροφο καθώς γνωρίζει ότι είναι η μόνη σύνδεσή σας.
· Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοαξία – εάν είστε σε συνεξάρτηση με κάποιον, έχετε χαμηλή αίσθηση αυτοεκτίμησης και αυτοαξίας. Αυτό καθιστά δύσκολο να δείτε τον εαυτό σας ως άξιο σεβασμού στους άλλους κάτι το οποίο θα σας προκαλέσει να ορίσετε αυτά τα όρια κι επομένως να υποστείτε τις συνέπειες, εάν οι άλλοι σας χρειάζονται.
Τα καλά νέα είναι ότι αυτοί οι τύποι πεποιθήσεων, φόβων και μοτίβων σχέσεων μπορούν να αλλάξουν. Είναι σημαντικό να μάθετε νέους τρόπους καθορισμού ορίων που να ενδυναμώνουν, να παρέχουν Αυτο-φροντίδα και να σας βοηθούν να αισθάνεστε καλά για τον εαυτό σας και τους γύρω σας.
Ξεπερνώντας αυτά τα οριακά εμπόδια
Δεν είναι εύκολο να ξεπεράσεις τους φόβους και τα εμπόδια τοποθετώντας όρια. Χρειάζεται χρόνος, υποστήριξη και προθυμία να μάθεις να πιστεύεις στην αξία του εαυτού σου. Υπάρχει η δυνατότητα να μάθετε να ορίζετε και να εκφράζετε όρια σε κάθε σχέση και το ιδιο επίσης να δέχεστε τις συνέπειες με τις οποίες θα εξοικειωθείτε ώστε να είστε άξιοι σεβασμού για τα όρια σας.
Τα σημεία κλειδιά για την τοποθέτηση των ορίων σας περιέχουν τα εξής:
· Να αγαπάτε τον εαυτό σας – το πρώτο βήμα για να ξεκινήσετε το ταξίδι είναι το να μάθετε να αγαπάτε τον εαυτό σας και να αναπτύξετε την αίσθηση της αυτοεκτίμησης και της αυτοαξίας. Πρόκειται για μια μαθησιακή διαδικασία η οποία περιλαμβάνει την απομάκρυνση όλων αυτών των αρνητικών μηνυμάτων που μάθατε στο παρελθόν και την δυνατότητα να κοιτάζετε τον εαυτό σας από μια εντελώς νέα οπτική γωνία.
· Κατανοήστε τι αξίζετε – τα όρια είναι γενικά όμως δεν είναι καθολικά για όλους τους ανθρώπους. Το τι μπορεί ένα άτομο να είναι πρόθυμο να αποδεχτεί σε μια σχέση, σε ένα άλλο να μην το μπορεί καθόλου. Ωστόσο, αυτό που γίνεται αποδεκτό πρέπει να είναι υγιές, θετικό και ευεργετικό εντός της σχέσης. Παρατηρώντας αυτό που εκτιμάτε και τι ανάγκες έχετε είναι μια καλή αρχή για τον καθορισμό ορίων τα οποία είναι σημαντικά και ουσιαστικά για εσάς.
· Παρατηρήστε αυτό που πραγματικά θέλετε να κάνετε – συχνά ο χρόνος και οι προτεραιότητες αποτελούν πρόβλημα για ένα συνεξαρτημένο άτομο. Φοβούνται να χάσουν τη φιλία ή την θέση τους σε μια σχέση, οπότε λένε «ναι» σε όλα, ακόμη κι όταν δεν έχουν το χρόνο ή την ενέργεια να κάνουν τα πράγματα που έχουν δεσμευτεί να ολοκληρώσουν. Μαθαίνοντας να αφιερώνετε χρόνο για να σκεφτείτε τι θέλετε να κάνετε και να δώσετε προτεραιότητα στο χρόνο σας, είναι πιο εύκολο να βρείτε τρόπους να πείτε “όχι” ή “Είμαι απασχολημένος εκείνη τη στιγμή”, χωρίς να αισθάνεστε κλονισμένοι με ενοχές και φόβους ή να μισείτε τον εαυτό σας γιατί δεν είστε συνεπείς στις ανάγκες σας.
· Συζήτηση για τα όρια – η συζήτηση με συμβούλους, εκπαιδευτές, φίλους και μέλη της οικογένειας μπορεί να είναι πολύ διορατική στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο θέτουν εκείνοι όρια. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα όρια σε όλους τους τύπους σχέσεων και όχι μόνο σε στενές σχέσεις με τους συνεργάτες μπορεί να είναι τόσο εκπαιδευτική όσο και ενημερωτική.
· Εξασκηθείτε στην επικοινωνία μηνυμάτων – η εκμάθηση πώς να εκφράζετε και να επικοινωνείτε τις ανάγκες σας, τις επιθυμίες σας και τις αξίες σας είναι πάντα απαραίτητη. Αυτό μπορεί να φαίνεται σαν να μαθαίνετε μια νέα γλώσσα, ειδικά εάν είστε ένα άτομο που δεν έχει μιλήσει ποτέ για τις ανάγκες σας στο παρελθόν. Η εξάσκηση στον τρόπο επικοινωνίας είναι μια βασική δεξιότητα που πρέπει να κατακτήσετε στις σχέσεις σας.
Είναι επίσης σημαντικής σημασίας να απευθυνθείτε για βοήθεια. Η εκμάθηση να ορίζετε όρια και να κρατάτε τον εαυτό σας σε αυτά τα όρια χωρίς να υποκύπτετε ή να επιστρέφετε σε παλιές, ανθυγιεινές συμπεριφορές είναι περίπλοκη και δύσκολη διαδικασία. Θα υπάρξουν στιγμές που φαίνεται ευκολότερο απλώς να υποχωρήσετε, όμως κάθε φορά που υποκύπτετε στέλνετε στον εαυτό σας και στο άλλο άτομο ένα μήνυμα. Αυτό το μήνυμα είναι ότι δεν έχετε καμία αξία στη σχέση, κάτι που σίγουρα δεν ισχύει.
Με την πάροδο του χρόνου, η ρύθμιση και η διατήρηση των ορίων γίνεται πιο άνετη. Μπορεί να υπάρχουν στιγμές που αρχίζετε να σκέφτεστε αρνητικά, απλά θέλετε να αποφύγετε την αντιπαράθεση ή είστε συναισθηματικά κουρασμένοι, αλλά ακόμα και σε αυτές τις καταστάσεις, μπορείτε να είστε δυνατοί, δυναμικοί και να μαθαίνετε να φροντίζετε τον εαυτό σας.
Μετάφραση άρθρου Boundaries and the Dance of the Codependent, Απόστολος Σαρικούδης ( τελειόφοιτος της σχολής του Κέντρου Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας & Συμβουλευτικής)
Σχετικά με τον Συγγραφέα
Η Sherry Gaba, LCSW , είναι αδειοδοτημένος ψυχοθεραπευτής / συγγραφέας που ειδικεύεται στους εθισμούς, την αλληλεξάρτηση και τα υποκείμενα ζητήματα όπως η κατάθλιψη, το τραύμα και το άγχος.
